Kasteel van Poeke. Groot waterkasteel in mooi, aangelegd park van ca. 55 ha. De heerlijkheid van Poeke bestond reeds in XII a, maar de eertijds versterkte burcht moet gebouwd zijn in XIV en XV en maakte waarschijnlijk deel uit van een bolwerk van de Gentenaars tegen diverse invallers. De oudst gekende heer is Steppo van Poeke (1139). De burcht werd grotendeels vernield in 1453 bij de opstand van de Gentenaars tegen Filips de Goede en bleef in puin tot begin XVII, het goed werd in 1597 aangekocht door de familie de Preudhomme d'Hailly die in het bezit bleef van het kasteel tot 1872. De toenmalige gebouwen en omgeving worden afgebeeld in Sanderus' Verheerlykt Vlaandre (1735).
Reeds in 1671 werd het kasteel verbouwd (cf. naar verluidt jaartal in stucgewelf in Z.W.-toren). I.p.v. een zeshoekige vorm kreeg het een rechth. vorm met twee zijvleugels. Vermoedelijk dateren de funderingen en de vier hoektorens van het huidige kasteel uit die periode, eventueel met behoud van enkele oudere torens.
Belangrijke verbouwingswerken grepen plaats in de periode 1743-52 i.o.v. Charles Florent Idesbald de Preudhomme d'Hailly, burggraaf van Nieuwpoort, Oombergen, Sint-Lievens-Esse en Schoonbergen, baron van Poeke en heer van Neuville, Kanegem en Velaine. Deze werken werden vlg. teruggevonden rekeningen, uitgevoerd door Gentse ambachtslui en kunstenaars. Vermoedelijk vervulde meester-metser J.B. Simoens een belangrijke rol als architect. In de periode 1745-47 grepen inwendige verbouwingen plaats en vernieuwingen aan het mobilair. De uitwendige verbouwingen startten eind 1747-begin 1748 aan de achtergevel en eindigden met de vernieuwde voorgevel in 1750-51. De r. vleugel zou dateren van 1761. De XVIII-toestand is ons vrij goed bekend uit oude foto's voor de laatste verbouwingscampagne.
Het kasteel onderging opnieuw ingrijpende veranderingen na de verkoop in 1872 aan Victor Pycke de Peteghem, de nieuwe baron van Poeke. Hij plaatste het nieuwe smeed- en gietijzeren toegangshek met afsluiting en bouwde de dienstgebouwen wederop. Aan het kasteel zijn slechts het grondplan, de torens en enkele details nog authentiek.
Bij het overlijden van de laatste barones Ines Pycke de Peteghem in 1955 werd het goed overgemaakt aan de Zusters Apostolinen van Wetteren die er de (Brusselse) schoolkolonie "Duinen en Heide" inrichtten; in 1977 tenslotte werd het aangekocht door de gemeente Aalter; het park is voor het publiek toegankelijk, de bestemming van het kasteel is nog niet duidelijk.
Het * park, met een grote verscheidenheid aan boom- en plantensoorten, werd in het boboste deel doorsneden door brede, rechte eikenen beukendreven centraal samenkomend in de z.g. achtsterre. Het middelpunt van de ster lag op de as van de achtergevel van het kasteel tot achterin het park; de dreef 200 m ten O. van de centrale as wijst in de richting van de Aalterse kerktoren; andere dreven boden perspectief op de kerk en van Poeke en Lotenhulle en op de molens van Lotenhulle en Ruislede. De dreven werden door V. Pycke na 1872 ingekort. De tot akkerland omgevormde delen werden door hem opnieuw bobost. Vermoedelijk dateert de W.-toegangsdreef met linden eveneens uit die periode. De geometrisch aangelegde tuin voor het kasteel was eertijds verrijkt met allegorische beelden (cf. Lenôtrestijl).
Binnen het park bevonden zich vier bruggen, o.m. over de Poekebeek die doorheen het domein loopt. Het voetgangersbrugje, aan de grens van het park en tevens van de gemeente (Boterstraat), werd door Victor Pycke de Peteghem vervangen door een brugje met ijzeren leuning.
In de Z.W.-hoek van het domein, naast de dienstgebouwen is een ommuurde moestuin (2) voorzien.
Het domein is aan de voorkant afgesloten met een fraaie smeedijzeren en gietijzeren afsluiting en trek in neorococostijl van 1872. In het centrale motief van het trek zijn een baronnenkroon en de initialen PP van de opdrachtgever verweven. Voorts zijn er nog talrijke andere hekken, o.m. aan de dienstgebouwen eveneens in de Kasteelstraat, aan de W.-zijde, uitgevend op de Poekedorpstraat met de kerk en aan de vroegere kasteelhoeve (3) (thans verbouwd); alle met bakstenen pijlers
(ca. 1872-75). Een mooie brug gedragen door drie bogen leidt over de binnenste walgracht naar de hoofdingang van het kasteel en is afgeboord met een stenen leuning van balusters tussen pijlers. Een merkwaardige constructie is de brug op het niveau van het water, tussen de brugpijlers, leidend naar de dienstingang in de kelderverd. en bereikbaar via elegante wenteltrappen met gelijkaardige leuningen aan weerszij van de brug; aangebracht in 1872-75. Aan de N.-gevel rust de walbrug op vier bogen met XIX-stenen balustrade geflankeerd door thans onthoofde stenen sfinxen. Deze trap leidt naar een terras met dito leuning.
Volledig onderkelderd bakstenen waterkasteel (1) met roodbepleisterde voorgevel met imitatievoegen van elf trav. en twee bouwl. (in XVIII tot 1872 drie bouwl.) boven de kelderverd., afgedekt met geknikt schilddak (leien en zink) met hoge, versierde schouwen, dakkapellen en .il de b.ufs; in kern daterend van 1750, aangepast in 1872.
De naar het Z. georiënteerde voorgevel is afgebakend door hoekbanden en een hoofdgestel. Een markerend middenrisaliet in Lodewijk XV-stijl met de deur is drie trav. breed en drie bouwl. hoog en wordt bekroond door een gebroken driehoekig fronton met het wapenschild en de kenspreuk "Pelias Hasta" van Pycke, rustend op rocailleconsoles (XVIII) en met grote stenen vazen op de hoeken. Voor de laatste verbouwingswerken was het fronton een eenvoudig driehoekig fronton met uurwerk. Twee originele cartouches vermelden het oorspronkelijke bouwjaar "Anno 1750". Het deurrisaliet heeft een centraal spiegelboogvormig deurvenster in omlijsting en met balusterbalkon op consoles, geflankeerd door vissen (XVIII ?); de sluitsteen bevat de initialen PP. De rocaille op de borstwering boven het deurvenster bevat de initialen VP. De rondboogdeur in geprofileerde omlijsting werd gebouwd naar XVIII-model. Voorts werden de vroegere eenvoudige vensters in 1872-75 gevat in geriemde omlijstingen met initialen of rocailles in de sluitsteen. De houten kruiskozijnen zijn voorzien van kleine roedenverdeling. De zijtrav. zijn eveneens gevat tussen superposerende pilasters.
De vier ronde torens met onderbouw van Doornikse kalksteen en met drie bouwl. boven de kelderverd. onder zeshoekig leiendak met zinken peerspits en ijzeren windvaan, bleven met uitzondering van de aangepaste vensters en de bekroningen met initialen PP, grotendeels in hun originele staat bewaard. In de oksel van de Z.W.-toren en de zijgevel is ook een traptorentje aangebouwd. De U-vormig uitgebouwde achtergevel (N.) ziet uit op een terras met stenen XIX-balustrade en was via de stenen brug verbonden met een oprit voor rijtuigen. Het XVIII-uitzicht van de zijrisalieten van elk twee, één en één trav. en drie bouwl. werd nagenoog behouden. De afgeronde hoektrav. gevat tussen pilasters met uitgediepte schachten vertonen op de tweede bouwl. een deurvenster met smeedijzeren rococobalkon en is bekroond met een fronton met oculus. Voorts doorlopende ordonnantie. De in XVIII gebouwde middenpartij van twee bouwl. en typisch achteruitspringend risaliet in Gentse rococostijl werd vervangen door een vooruitspringend gedeelte met rondboogvensters en de vermelding "ANNO PX 1875", waarin een ruime hal en een kapel op de bovenverd. voorzien was. Het drie trav. breed middenrisaliet loopt uit in een halsgevel met voluten en een bekronend stenen kruis. Enkele oorspronkelijke vensters van de XVIII-achtergevel zijn nog te zien binnen in het kasteel.
De O.- en W.-zijgevels, resp. in kern opklimmend tot 1761 en 1671 en gevat tussen de torentjes, werden op dezelfde wijze aangepast: nl. het wegnemen van één bouwl., het plaatsen van dakkapellen en het aanbrengen van vensteromlijstingen. De kelderverd. werd voorzien van een terras met resp. een ijzeren en stenen bekronend balkonhek rustend op kolommen. De W.-zijgevel is tussen de hoektorens uitgewerkt als halsgevel.
Interieur. Volledig veranderd in eclectische stijl in 1872-75; mogelijk met behoud van enkele marmeren schouwmantels in Lodewijk XV-stijl. Oude overwelfde kelders, in Z.W.-toren naar verluidt gedateerd stucgewelf van 1671. Hal met marmeren trap en omlopende galerij met beelden op de hoekpenanten Z., bakstenen dienstgebouwen (4) op U-vormige plattegrond naast een zijingang aan de Kasteelstraat: een ijzeren hek tussen polygonale bak- en zandstenen pijlers met arduinen bekroning.
Dienstgebouw, o.m. koetshuis en woningen, opgetrokken in neorenaissancestijl in XIX c. Alle gevels van anderhalve bouwl. worden afgelijnd door geblokte lisenen. Het centrale gedeelte bevat een arcade van zeven trav. met gedrukte bogen rustend op rechth. natuurstenen pijlers en erboven rechth. mezzaninovensters in arduinen omlijsting. Middentrav. tussen geblokte lisenen met hoger opgetrokken rondboog en geaccentueerd door bekronend fronton met uurwerk, gevat in gedecoreerd lijstwerk, vleugelstukken en siervaas. Gevel aan de straatzijde geaccentueerd door afgelijnde midden- en hoektrav., e.g. met bekronend driehoekig fronton, met muuropeningen in rondboognis. Voorts getoogde stalvenstertjes. De zijvleugels met rechth. vensters en deuren worden aan de achterzijde voorzien van vierkante torentjes met leienspits. De zijgevels met rondboognis en aflijnende lisenen is bekroond met fronton waarop wapenschild.
Hondehokken (XIX B) op cirkelvormig grondplan (5) met aan de buitenzijde bakstenen arcade (rood en gele baksteen) met rondbogen onder leien afdak met op regelmatige plaatsen overkragend zadeldakje. Centraal hoger opgetrokken gedeelte met ronde bovenlichten afgedekt met een tentdak en waarin een bakoven ondergebracht is. De ijzeren hekken rondom de begroeide hokken zijn thans verdwenen.
Ten Z. van de hondehokken bevindt zich de voormalige oranjerie (6) (XIX A) en serre (XIX d) in puin en ernaast een volledig met klimop begroeid paviljoentje (7) uit begin XX.
ARREN P., Van kasteel naar kasteel 1, Kapellen, 1985, p. 223-228. DEFRUYT R., Poeke, zijn kasteel en zijn bewoners, (Land van de Woestijne, III, 1, 1980, p. 25-41).
DE POTTER F. - BROECKAERT J., op. cit., reeks I, deel 6, Gent, 1864-70, p. 15-16.
HOSTE I. - STOCKMAN L., op. cit., p. 10-31, 255-268. STROBBE A., Het voetgangersbrugje over de Poekebeek, (DF-spiegel, II, 2). STROOBANTS A., Enkele gegevens over de bouwgeschiedenis van het kasteel van Poeke en over de plaatselijke zijdeteelt in de 18de eeuw, (Appeltjes van het Meetjesland, Jaarboek nr. 33, 1982, p. 268-294).
Bron: http://paola.erfgoed.net/sdx/inventaris/toon.xsp?id=34998&base=objekt&qid=sdx_q0&p=1
